Gitar Sap Ayarı

Sap Ayarı Nasıl Yapılır

Gitarımızı aldıktan sonra çalım rahatlığı, büyük ölçüde, ayarlarının iyi yapılmış olmasına bağlıdır. Bu ayarlardan en önemlileri ise sap ayarı ve tel yüksekliğidir. Bu yazıda bu iki ayara değinmeye çalışacağım.

Burada okuyacağınız şeyler, hepimizin erişim sahibi olduğu internetteki bilgilerden derlenmiş, benim tecrübelerimle desteklenmiştir. Netteki bilgiler genellikle İngilizce olduğundan, bunların derli toplu ve Türkçe bir özet şeklinde burada bulunmasını amaçladım.

Gitar üzerine alt eşik ve akort burgularından bağlı olan teller, akortlandığı zaman sapa bir gerilim uygularlar. Sap ağacı, bu gerilimin etkisiyle eğilerek içbükey bir şekle gelmeye çalışacaktır. Bu anlamda sap ağacının gerilime direncinin artırılması ve şeklini muhafaza edebilmesi amacıyla, gitar saplarının içerisine truss rod (destek çubuğu, sap çeliği) adı verilen, bir ucu vidalı çelik bir çubuk yerleştirilir. Vida sıkıldığı takdirde sapa tellerinin tersi yönde bir gerilim uygulayarak sapı geriye doğru çeker. Böylelikle denge sağlanmış olur.

Teoride basit bir mantığa dayanan bu ayar, bir takım şeylere dikkat edilmediği takdirde gitarınıza zarar verebilir. Ağaç şekil değiştirebilen bir malzeme olmasına karşın esnekliği yüksek bir malzeme değildir! Ayar vidasının tek seferde çok fazla sıkılması, sap ağacında çatlamaya yol açabilir. Yine aynı nedenle, sap üzerine yapıştırılmış olan tuşe ağacı yerinden atabilir. Truss rod ayar vidasını bir seferde çeyrek (1/4) turdan fazla sıkmamak gerekir.
Truss rod vidaları, tellerin uyguladığı gergi kuvveti sebebiyle kolay sıkılamayabilir. Bunu kolaylıkla yapabilmek için oturun ve gitarı önünüze dik bir şekilde alın. Bir ayağınızla alt taraftan destek verip, diğer taraftaki dizinizle de ortaya destek verdikten sonra elinizle sapı en tepeden dikkatlice çok az çekin. Vidayı böylece yumuşak bir şekilde sıkabilirsiniz.

Truss Rod Ayarı Nasıl Yapılır?
Tellerin yüksekliğine etki eden iki faktör vardır:
1) Truss rod ayarı
2) Köprüdeki yükseklik ayarı
Eğer teller yüksek ise, bu yukarıdaki faktörlerin herhangi birinden kaynaklanıyor olabilir. Önce truss rod ayarını kontrol etmek gerekir. Bunun için köprüdeki yükseklik ayarının etkisini bertaraf edip tel yüksekliğini kontrol etmek lazımdır. Peki bunu nasıl yaparız? Sol elimizle 1. perdeye, sağ elimizle de 17. perdeye aynı anda basarsak, köprü yükseklik ayarının etkisini engellemiş oluruz. Bu durumda tellerin yüksekliğine sadece tellerin gergisi ile truss rod’un karşı kuvveti sonucu sapta oluşan kavis etki etmektedir. İdeal durumda sap çok hafif içbükey şekilde olmalıdır. Bunu 1. ve 17. perdelere bastığımızda, bu iki perdenin arasında kalan bölgede gözlemleyebiliriz. Sapta oluşan bu çukurun en derin yeri de dolayısıyla 8 ila 10. perdeler arasında olacaktır.

Tel yüksekliği kişisel tercihe bağlı bir durumdur. Benim kendi çalımım için rahat olarak nitelendirebileceğim yükseklik ayarında 1. ve 17. perdelere basılı iken sapın en derin noktasında telin perdeden uzaklığı 0.2mm (2 veya 3 tane A4 kağıt kalınlığı) kadardır. Eğer tel yüksekliği bundan fazla ise,sap gereğinden fazla içbükey demektir. Truss rod’u sıkmak suretiyle sapı düzleştirmek gerekir. Yükseklik daha az ise, bunun tersi olarak truss rod’u gevşeterek sapı bir miktar serbest bırakmak, yeterli içbükeyliği kazanmasını sağlamak gerekir. Bunu yaparken Genel Bilgiler bölümündeki uyarılara dikkat edilmesi çok önemlidir.

Alternatif Yol 1:
Eğer yüksekliği ölçmek için cetvelle veya A4 kağıdıyla uğraşamam diyorsanız daha pratik, fakat alışkanlık gerektiren bir yolu daha var. 1. perdeye sol el 1. parmakla, 17. perdeye de sağ el 3. parmakla basın. Perdelere basılı tutarken sol elin serçe parmağı ile 3. perdenin hemen üzerinden tele dokunun. Telin perdeye çarpması için çok hafif bir dokunma yeterli oluyorsa ayar iyidir. Telin perdeye çarpması için parmakla az da olsa kuvvet uygulamak gerekiyorsa teller yüksektir, truss rod’u sıkmalıyız. Tel zaten perdeye yapışık ise truss rod çok sıkıdır, biraz gevşetmek lazım. Aynı kontrolü sağ el 1. parmakla 12. perde üzerinde de yapın.

Alternatif Yol 2:
Garry Willis’in web sitesinde önerdiği bir başka pratik yol ise telleri köprüden alçaltıp cızlama durumunu kontrol etmek. Eğer telleri alçalttığınızda sadece 12. perdeden yukarısı cızlıyor ise truss rod’u sıkmak lazım. 1 ila 5. perdeler arasında cızlama varsa truss rod’u gevşetmek lazım. Eğer tüm perdelerde cızlama var ise ayar güzel.

Truss Rod’u Ayarladıktan Sonra?
Truss rod ayarını tamamladıktan sonra, köprüdeki yükseklik ayarını kullanarak telleri rahat çalacağımız yüksekliğe getirmemiz gerekir. Burada dikkat etmemiz gereken nokta, tellerin tuşenin yarıçapını takip etmesi gerekliliğidir. Bunun için örneğin 12. perdeyi baz alabilirsiniz. Her tel 12. perdeye eşit bir yükseklikte ayarlanırsa teller tuşe yarıçapını takip ediyor demektir.

Tarif edilen ayarları aynen yaptım, ama yine de teller çok alçalınca cızlama yapıyor. Neden?

Gitarda gerçekten düşük tuşe elde edebilmek için tuşe ağacının çok düzgün tesviye edilmiş olması ve perdelerin seviyelerinin çok hassas ayarlanmış olması gerekmektedir. Fabrikasyon gitarlar piyasaya sürülmeden önce çok detaylı bir sap ve perde ayarı işçiliğinden geçmeyebilirler. Örneğin perdelerden 1-2 tanesi bile diğerlerine göre daha alçak veya yüksek duruyor ise, bu durum telleri çok alçak ayarlamamızı engeller. Bu durumda yapılabilecek 2 şey var:
1) Ayarlayabildiğimiz en düşük yükseklikle idare etmek
2) İlle de daha alçak istiyor isek, gitarımızı alarak bir lutiyenin yolunu tutmak. Güzel bir perde seviye ayarından sonra gitarımız pek güzel olacaktır.

Son Uyarı:
Truss rod ayarı hassas bir konudur. Çok sıklıkla kurcalanması sakıncalı olan bir yerdir. Benim tavsiyem, bu yazıyı iyice okuduktan sonra gitarımızı ayar için lutiyeye götürmeniz ve ondan rica edip ayar yaparken izlemeniz. Bu yazıdan aldığınız bilgi ile izlediğinizde burada anlatılanlar kafanıza daha iyi yerleşecek.

“Dediklerini aynen yaptım, gitarımın sapı çatladı!” gibi menfi olaylarda sorumluluk kabul etmeyeceğimi belirtmek isterim.

Gitar Kursu izmir

Basgitarist.com